Raadplegen kinderen wel eens een trefwoordenregister in een informatief boek? Ik vraag het me af. Toch hebben veel informatieve kinderboeken een register. Recensenten zien dat als een pre. Ze hebben gelijk, maar dan moet het wel een bruikbaar register zijn. En zeker geen automatisch gegenereerde trefwoordenlijst.
Informatie ontsluiten
Een register is een van de manieren om de informatie in een boek te ontsluiten. De auteur zet er woorden in waarvan hij denkt dat lezers erop gaan zoeken. De paginanummers achter het trefwoord verwijzen vervolgens alleen naar pagina’s waarop zinvolle (!) informatie staat over dat trefwoord. Natuurlijk is het register in een boek voor kinderen overzichtelijk en niet te lang.
Wat hoeft niet in een register?
Wat hoort niet thuis in een trefwoordenregister? Een woord dat niet essentieel is voor het onderwerp. In een boek over de levenscyclus van een zonnebloem zie ik het woord ‘mammoetboom’ in het register. De mammoetboom wordt inderdaad genoemd in de tekst, maar alleen als voorbeeld. Schrappen dus. Wat ook niet thuishoort in een register: het hoofdonderwerp van het boek. Het woord ‘krokodil’ in een trefwoordenregister van een boek over krokodillen (dit verzin ik niet) is overbodig, aangezien dat woord op elke pagina staat.
Hoofdtermen en subtermen
Hoe zorg je voor een overzichtelijk register? Samenstellers van registers maken nog te weinig gebruik van de mogelijkheid om trefwoorden te groeperen in hoofdtermen met subtermen. In het register van een boek over haaien kom ik bijvoorbeeld de woorden ‘slak’ en ‘tonijn’ tegen. Wat doet een slak in een boek over een haai? Aha, sommige haaien eten slakken. Zal een kind op slak en tonijn gaan zoeken? Nee, eerder op eten of voedsel. Die slak en tonijn kunnen wel in het register blijven staan, maar dan als subterm in de categorie ‘voedsel’, waar ook plankton en vis onder vallen. Een voordeel daarvan is dat kinderen meteen een overzicht hebben van de soorten voedsel van een haai. Een indeling in hoofdtermen met subtermen vergroot sowieso de toegankelijkheid. Bij haaien zou je (een deel van) de trefwoorden kunnen groeperen: Soorten haaien, Voedsel, Leefgebieden. Of nog toegankelijker:
Wat eten haaien?
– plankton 11
– slakken 12
– tonijn 14
– vis 8, 9, 12, 13
Welke soorten haaien zijn er?
– hamerhaai 8, 9
– tijgerhaai 10, 11
– witte haai 14, 15, 16, 22
et cetera
Op deze manier wordt het register een zinvolle bron van informatie. Kinderen kunnen niet alleen terugvinden waar wat staat, maar zien de informatie op een logische manier geordend in categorieën. Daardoor zien ze de feiten in hun verband en onthouden ze die gemakkelijker. Op deze manier begint het register trouwens verdacht veel te lijken op een uitgebreide inhoudsopgave.
Een inhoudsopgave en een register zijn twee aparte hulpmiddelen om een (kinder)boek beter toegankelijk te maken. Een inhoudsopgave groepeert een tekst in rubrieken (klassen), die elkaar wat informatie betreft uitsluiten. Het register daarentegen biedt de mogelijkheid om informatie (rond een bepaald trefwoord) uit verschillende rubrieken bij elkaar te vinden. Hier een voorbeeld van beide hulpmiddelen voor een boek over muziekinstrumenten.
Inhoudsopgave
1. Inleiding
2. Strijkinstrumenten
3. Blaasinstrumenten
3.1 Houtblazers
3.2 Koperblazers
4. Tokkelinstrumenten
5. Instrumenten met een toetsenbord
6. Slagwerk
7. Register
Register
• akkoord 106, 139
• barokmuziek 13, 28, 93
• boventoon 23, 108, 130
• fanfare 80, 151
• gregoriaans 12, 73
• grondtoon 93
• …
Wil je weten welke instrumenten er in een fanfare-orkest zitten, dan zul je via het register naar meerdere rubrieken worden verwezen.
Of een register een goede toevoeging is, hangt voor mij af van het soort boek en de doelgroep. Ik lees nu met mijn vierdegroeper veel informatieve boeken. De boeken die hij zelf leest (of die we samen lezen) zijn erg overzichtelijk. Maar zo’n 32 pagina’s en een duidelijke indeling. Voor ons is de inhoudsopgave dan ruim voldoende. We hebben het boek natuurlijk ook best snel uit. Naar een eventueel register kijken we echt niet meer. Een toegankelijk geschreven woordenlijst heeft wel een echte meerwaarde.
Boeken die ik voorlees, zijn vaak een stuk dikker. De informatie is ook complexer. Dan kan een register wel eens handig zijn.
Dag mevrouw Kinderboek,
Dank voor je reactie. Aan een woordenlijst in teksten voor kinderen zal ik ook een keer een blog wijden. Want inderdaad, een goede woordenlijst (en wat is dan ‘goed’) heeft veel meerwaarde.
Annet