Hoe een ijsbeer een walvis vangt

In teksten voor kinderen moet je de informatie vaak sterk vereenvoudigen. Dat betekent dat je niet streeft naar volledigheid en dat je nuances weglaat. Maar ondertussen moet de informatie wel juist zijn en geen verkeerde beelden oproepen.
De volgende zin in een informatief kinderboek riep bij mij een vreemd beeld op:

‘IJsberen jagen vooral op zeehonden. Maar ze eten ook vogels, walrussen en walvissen.’

Walvissen? Een ijsbeer die een walvis vangt? Hoe doet-ie dat dan? Ik wist wél dat ijsberen knabbelen aan kadavers van aangespoelde walvissen. Maar dát stond niet in de tekst.

Onjuiste beelden

Even googelen en wat blijkt: ijsberen vangen inderdaad walvissen. Op BBC Life zie je hoe ze dat doen. En je ziet meteen dat het wat genuanceerder ligt: ijsberen jagen weleens op beloega’s, ook wel witte dolfijnen genoemd, kleine walvissen van zo’n 3 tot 5 meter lang. Beloega’s zijn overigens geen dagelijkse kost voor een ijsbeer, want echt makkelijk is het niet om zo’n beloega uit het water te vissen.
Eet een ijsbeer dus walvissen? Strikt genomen wel. Dode en kleine. Maar om het nu te vereenvoudigen tot ‘walvissen’ zonder toevoeging? Dat roept vragen en vooral onjuiste beelden op. Bij het woord ‘walvis’ zien kinderen (en grote mensen) toch een enorm dier voor zich, formaat orka of potvis.

Vereenvoudigen of nuanceren?

Wat zou ik doen als ik de schrijver van deze tekst was?

• Nog sterker vereenvoudigen: ‘Maar ze eten ook vogels en walrussen.’ Onvolledig, maar wel waar.
• Nuanceren en de uitzondering (levende walvissen) weglaten: ‘Maar ze jagen ook op vogels en walrussen. En ze eten van aangespoelde dode walvissen.’
• Nog verder nuanceren: ‘Maar ze jagen ook op vogels, walrussen en kleine walvissen. En ze eten van aangespoelde dode walvissen.’ Deze nuance suggereert wel dat dit het hele dieet is van de ijsbeer.

Het boekje waar bovenstaande zin in staat, heeft het keurmerk Makkelijk Lezen. Daarom zou ik in dit geval kiezen voor vereenvoudigen: de walvissen schrappen uit het menu van de ijsbeer.

Liever onvolledig dan onjuist

Volgens mij kun je beter onvolledige informatie geven (die juist is), dan informatie die een onjuist beeld oproept. Want onvolledige informatie kan makkelijker aangevuld worden met nieuwe feiten, maar een onjuist beeld is lastig weg te krijgen.

P.S. Ik ontdekte dat ijsberen ook weleens een narwal vangen, zo’n walvis met een drie meter lange slagtand. Dan moet je als ijsbeer wel erg wanhopig zijn, lijkt me. Hoe dan ook, je leert een hoop als je teksten voor kinderen schrijft. En je bent er veel tijd mee kwijt als je over elke zin zo lang nadenkt.