Ik heb niks tegen moeilijke woorden in teksten voor kinderen, als je ze maar uitlegt. Ik heb ook niks tegen moeilijke inhoud, als je maar toegankelijk schrijft. Over hoe je dat doet, heb ik al heel wat blogs geschreven, maar ‘af en toe een voorbeeld van hoe het niet moet, is ook leerzaam’, zei een collega een keer tegen me. En zo’n voorbeeld kwam ik tegen in de bibliotheek:
Het eerste contact
Het Dierenboek van Katie Scott en Jenny Broom – volgens de uitgever bedoeld voor kinderen tot 12 jaar – gaat over een stevig onderwerp: de evolutionaire stamboom. Een groot formaat boek, met zorg vormgegeven en met prachtige illustraties op dik papier.
Het boek begint uitnodigend:
‘Welkom in het dierenmuseum. Een museum als dit heb je nooit eerder bezocht.’
Een goede manier om het eerste contact te leggen met je lezers.
Contact verbroken
Het lijkt wel of de rest van het boek door iemand anders is geschreven. En zeker niet voor kinderen. Een paar voorbeelden:
‘De dieren die tot de ongewervelden behoren, vormen samen een groep, niet omdat ze veel kenmerken delen, maar net omdat deze dieren allemaal een heel belangrijke eigenschap missen, namelijk een wervelkolom, vandaar ook de naam “ongewerveld”.’
‘Men vermoedt dat sponsdieren de eerste stam of overkoepelende diergroep, ook fylum genoemd, waren die vertakten van de evolutionaire stamboom.’
‘De meeste vissen uit de groep van de kaakloze vissen, zijn uitgestorven, maar hun Chorda Dorsalis, een flexibel, staafvormig orgaan, heeft een evolutionair belang. Deze voorloper van de ruggengraat vormde namelijk de overgang tussen de ongewervelden zonder ruggengraat en hun gewervelde afstammelingen.’
‘Vogels planten zich net als reptielen geslachtelijk voort (dat wil zeggen dat twee dieren hun DNA combineren tot een nieuw dier) en leggen eieren met harde schalen waaruit kuikens komen.’
Beetje flauw om de ergste zinnen eruit te pikken? Misschien wel, maar ik hoefde er niet veel moeite voor te doen. Een eindredacteur zou er ook meteen over (moeten) struikelen.
Essentiële begrippen te summier uitgelegd
Waar ik vooral over val, is dat begrippen als aanpassing en evolutionaire verandering maar heel summier worden uitgelegd. Terwijl die begrippen toch de essentie vormen van het boek: het woord ‘geëvolueerd’ komt bijvoorbeeld in elk hoofdstuk wel een keer voor. Verder blijft onduidelijk wat het verschil is tussen een orde, een klasse en een soort. Veel moeilijke woorden (genetica, ecosystemen, celkern, cloacadieren, gesegmenteerd) worden niet toegelicht en een woordenlijst ontbreekt.
Niet buigen voor kinderen?
Ik vroeg me af of ik de enige was die over het taalgebruik struikelde. De recensent van NBD Biblion heeft het over semivolwassen taal. Ze schrijft dat de tekst te lezen is vanaf ca. 12 jaar en stelt eufemistisch dat het boek het vooral van de illustraties moet hebben. Een recensent van Hebban Junior ziet waarschijnlijk ook wel dat de tekst niet echt gemakkelijk is, maar concludeert dat ‘de auteurs in hun uitleg niet buigen voor kinderen’.
Ik zou zeggen: de auteurs maken in hun uitleg geen contact met de lezer. Toegankelijk schrijven betekent dat je met de inhoud aansluit bij de kennis en interesse van de lezers. Dat je nieuwsgierigheid opwekt door de lat net iets hoger te leggen. En dat je geen onnodige obstakels opwerpt in de vorm van zinnen met tangconstructies en bijzinnen, jargon, moeilijke woorden zonder uitleg, en begrippen die het bevattingsvermogen te boven gaan. In dit boek zitten helaas te veel leesobstakels waar ook 12-plussers over zullen struikelen.
Poef zeg…zelfs ik moest de zinnen soms twee keer lezen. En ik ben toch echt al twaalf geweest…;-)
Wat jammer he? En je hebt vast ook niet erg je best hoeven doen om een boek als dit te vinden. Er zijn zoveel informatieve boeken die er prachtig uitzien, ‘alleen jammer dat de tekst minder toegankelijk is’ heet het dan eufemistisch. Zo schiet het natuurlijk niet op met die leesbevordering via non-fictie.